Ngày mưa, ruộng mương, ao đìa lúc nào cũng róc rách nước. Đây là lúc bọn cá đồng béo mập nhất. Ngoại thường chọn ngày cả nhà tụ họp đông đủ nhất để tát ao bắt cá. Cái ao nước trong vườn nhà thường ngày thấy bé tẹo thế mà tát hoài không hết… cá.
Dân miền Trung quê tôi thường đón tháng 11 về trong những cơn mưa nặng hạt. Tiết trời bắt đầu trở lạnh cũng là lúc vị giác nhắc nhớ những món ăn thời cả nhà quây quần bên nồi cơm lúa mới nghi ngút khói. Trong đó, tôi nhớ nhất là món cá đồng kho lá gừng của ngoại. Món gì mà vừa mặn vừa cay lại để thương để nhớ quá đỗi một tuổi thơ của tôi.
Đủ loại cá đồng nung núc, quẫy đạp trong những chiếc gàu múc lên. Nào cá rô, cá tràu, cá dìa, cá cui…
Những con cá lớn, ngoại muối sươi treo lên chạn bếp hong khói để dành ăn dần. Riêng cá cỡ bằng ba ngón tay người lớn, ngoại làm sạch, uốn cong xiên que đũa rồi nướng trên bếp than đang cháy đượm. Mưa càng nặng hạt, mùi thơm của cá đồng nướng lại càng lan tỏa. Thơm đến riết róng, bỏng ruột. Ngoại nhìn cô cháu gái đang đỏ mắt thòm thèm nhắc: “Chưa có ăn được đâu nghen, phải kho mấy lượt nữa mới ra con cá đồng trong bữa cơm quê đó nhé con”.
Cá vừa chín tới, ngoại nhẹ tay rút cái xiên tre để bầy cá nằm yên trong một cái xoong lớn rồi lẹ làng đổ xâm xấp nước mắm loại ngon bắc lên kho. Như thế, cá sẽ thấm trọn vị nước mắm mà đậm đà, cứng cáp, để mấy ngày cũng không sợ thiu. Kho xong lượt nước mắm, ngoại mới cho chút bột ngọt, hành, ớt, tiêu và nước dừa xiêm vô kho lần nữa. Để cá trên lửa than riu riu, ngoại ra vườn ngắt nắm lá gừng vô xắt nhỏ bỏ vào nồi cá. Mùi thơm của nồi cá kho lúc này thật đặc biệt, hòa chung mà không trộn lẫn.
Trong cái lạnh tháng 11, cái góc bếp ấy thơm nồng vị cá đồng nướng béo ngậy, mùi mắm, mùi ấm áp của lá gừng, hành ớt… Nó gợi lên hình ảnh những ruộng đồng xanh mướt có con mương uốn quanh, có khóm dừa đung đưa nghiêng mình làm dáng, có ngoại vào ra trong ngôi nhà lợp tranh vách đất liêu xiêu. Hình ảnh quê hương thật yên bình luôn in đậm trong trái tim tôi.
Tôi bỗng giật mình, trố mắt trước câu “coi vậy chứ vẫn chưa ăn được đâu” lần thứ hai của ngoại. Cá đã chín, mùi đã thơm nhức mũi, ngoại còn chờ gì nữa? Trái với cái bụng đang sôi ùng ục của con cháu, ngoại già lại cứ đủng đỉnh, cá đồng phải kho hai lửa ăn mới đúng điệu. Mà đúng điệu thật! Chiều đó, cả nhà tôi được ăn bữa cơm đậm chất đồng nội với cá đồng kho, rau muống luộc. Có vậy thôi mà mắc công, mà chờ đợi, mà ngon, mà thương nhớ hoài hoài…
Có món một món cá ngon mà nếu bạn được thưởng thức thì chắc chắn bạn cũng sẽ nhớ nhung không kém món cá đồng tuổi thơ. Đó chính là món cá kho làng Vũ Đại Hà Nam, món cá kho được chế biến rất kỳ công. Phải kho bằng niêu đất làm ở Nghệ An, Thanh Hóa, đun bằng củi nhãn và đun trong thời gian 15h liên tục khiến thịt cá cứng chắc lại, xương cá xốp mềm, cùng với những hương vị gia truyền khiến cho món cá kho thơm ngon thật khó cưỡng.
