Nói đến Hà Nam, mọi người đều nhớ tới mối tình Chí Phèo – Thị Nở trong tác phẩm để đời của cố nhà văn Nam Cao. Nhưng mảnh đất ven sông này còn nổi tiếng bởi những món ngon thấm đẫm hồn quê như hồng Nhân Hậu, chuối ngự Đại Hoàng…, đặc biệt là món đặc sản cá kho làng Vũ Đại .
Trước đây làng Đại Hoàng (xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân) nghèo nhất tỉnh, dân sống chủ yếu bằng nghề nông, bên cạnh dòng Châu Giang. Có lẽ vì vậy mà cá kho trở thành món ăn chính quanh năm và không thể thiếu trong mâm cơm tất niên. Ngày nay, nồi cá kho không còn là món chính trong bữa cơm mà trở thành đặc sản của vùng. Dù ai đi đâu, ở đâu cũng không thể quên được vị đậm, bùi của cá, mùi thơm cùng chút cay nồng của gia vị, tạo nên một hương vị rất riêng. Món cá kho ở đây vì vậy còn trở thành thứ quà tặng độc đáo.
Năm nào cũng vậy, từ tháng 10 âm lịch, người dân Đại Hoàng tìm và đặt mua cá, đến đầu tháng chạp thu cá về thả vào bể dự trữ để kho dần. Trong cả năm, người ta phải chuẩn bị củi đốt, niêu kho và hàng chục loại nguyên liệu khác để tập trung cho “mùa” cá kho Hà Nam, kéo dài khoảng một tháng trước Tết. Ở xã hiện có 4-5 lò nấu cá chuyên nghiệp. Khi vào mùa, trung bình một lò kho 600-700 nồi với lượng cá lên đến trên hai tấn. Niêu kho cá phải là niêu đất. Ngon nhất là dùng cá trắm đen, loại nặng tối thiểu 3 kg. Cá khi kho vẫn giữ nguyên vảy, bỏ đầu, đuôi, để thật ráo nước rồi mới cho vào niêu ướp gia vị.
Ngoài các loại gia vị như riềng, gừng, nước cốt chanh, kẹo đắng, người ta còn cho thêm thịt ba chỉ, nước mắm cua và tuyệt đối kiêng nước lã. Đặc biệt, cá chỉ được kho một lửa, liên tục 10-12 giờ, duy trì đều đến khi trong nồi còn khoảng một thìa nước thì bắc khỏi bếp. Vì gắn bó với niêu cá nhiều năm nên người dân ở đây chỉ cần ngửi hương vị cũng có thể biết cá mặn hay nhạt, nghe tiếng sôi cũng biết lượng nước trong niêu còn nhiều hay ít.
Không hề sử dụng chất bảo quản nhưng cá kho làng Đại Hoàng có thể giữ 5-10 ngày. Đó có thể là nhờ kỹ thuật kho và các gia vị đều là chất liệu tươi, tự nhiên. Giờ đây, niêu cá kho của làng đã theo bước chân người dân tỏa đi khắp mọi miền đất nước, thậm chí còn theo máy bay vượt ra ngoài lãnh thổ.
